2. § Weerstandsvermogen en risicobeheersing

1. Aanleiding en achtergrond 
De Gemeente Barendrecht voert actief beleid op de beheersing van de risico’s die de gemeente loopt. Gekeken wordt naar de maatregelen die worden getroffen om de risico’s af te dekken. Voor de risico’s waarvoor geen maatregelen getroffen kunnen worden bijvoorbeeld omdat het verzekeren ervan te duur zou zijn, wordt ingeschat welke buffer noodzakelijk is. Dit is de benodigde weerstandscapaciteit. Op basis van de continu geïnventariseerde risico’s en de beschikbare financiële middelen (beschikbare weerstandscapaciteit) is het weerstandvermogen berekend. In dit risicoprofiel worden de belangrijkste trends en ontwikkelingen benoemd en meegewogen.

Door actieve risicobeheersing heeft de gemeente in beeld wat de risico’s zijn en is het mogelijk om het weerstandsvermogen te bepalen. Alle risico’s worden voor zover mogelijk 2 maal per jaar herijkt en er wordt continu geanticipeerd op nieuwe risico’s. Het getoonde risicoprofiel is bepaald vanuit de inventarisatie en analyse zoals uitgevoerd t/m 28 juni 2022. We kijken vanuit de huidige omstandigheden vooruit met als doel een actueel risicoprofiel te presenteren waarin rekening wordt gehouden met realistische scenario’s voor de nabije toekomst.

De belangrijkste trends en ontwikkelingen worden aangehaald en we nemen een geconsolideerd Corona risico op direct gerelateerd aan de mogelijke scenario’s op korte termijn (1 jaar). Dit geldt eveneens voor de Impact en de groeiende onzekerheid die de oorlog in Oekraïne op diverse vlakken met zich meebrengt. De gevolgen hiervan laten zich echter zien en voelen binnen diverse reeds bestaande aandachtsgebieden binnen het risicoprofiel.

In het volgende overzicht worden de belangrijkste (geconsolideerde) risico's gepresenteerd die de grootste invloed hebben bij de bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit. Bij ieder risico worden kort de beheersmaatregelen weergegeven. De lijst met belangrijkste risico’s omvat circa 90% van alle geïdentificeerde risico’s.

Het bovenstaande overzicht toont risico’s die incidenteel schade op kunnen leveren, met daarbij het maximale financiële gevolg. De onderstaande tabel geeft aan hoe groot de kans is in lengte van tijd. Bijgevoegde tabel geeft aan hoe de spreiding in tijd is terug te vertalen.

Kwantiteit	Referentiebeelden	Kansklasse	Toelichting kansklasse
10%	0 of 1 keer per 10 jaar	1	Deze klasse wordt gehanteerd voor risico’s waarvan het onwaarschijnlijk is dat deze zich in de komende jaren voordoen.
30%	1 keer per 5 – 10 jaar	2	Deze klasse hanteren we voor risico’s waarvan het niet waarschijnlijk is dat ze zich in het komende jaar voordoen.
50%	1 keer per 2 – 5 jaar	3	Deze klasse hanteren we voor risico’s die zich in het komende jaar wel maar ook niet kunnen voordoen.
70%	1 keer per 1 – 2 jaar	4	Deze klasse wordt gehanteerd voor risico’s waarvan het waarschijnlijk is dat ze zich in het komende jaar zullen voordoen.
90%	1 keer per jaar of meer	5	Deze klasse wordt gehanteerd voor risico’s waarvan het zeer waarschijnlijk is dat ze zich in het komende jaar gaan voordoen.

Op basis van de ingevoerde risico's is een risicosimulatie uitgevoerd. De risicosimulatie wordt toegepast omdat het reserveren van het maximale bedrag (€10.481.000 ) ongewenst is. De risico's zullen immers niet allemaal tegelijk en in hun maximale omvang optreden.

Benodigde weerstandscapaciteit bij verschillende zekerheidspercentages
Percentage	Bedrag
5%	€ 2.784.022
25%	€ 3.272.140
50%	€ 3.823.114
75%	€ 4.356.320
90%	€ 4.832.910
95%	€ 5.109.285

Uit de tabel met zekerheidspercentages volgt dat 90% zeker is dat alle risico's kunnen worden afgedekt met een bedrag van € 4.832.910 (benodigde weerstandscapaciteit).

De beschikbare weerstandscapaciteit van de gemeente Barendrecht bestaat uit het geheel aan middelen dat de organisatie daadwerkelijk beschikbaar heeft om de risico's in financiële zin af te dekken.

Om te bepalen of het weerstandsvermogen toereikend is, dient de relatie te worden gelegd tussen de financieel gekwantificeerde risico's en de daarbij gewenste weerstandscapaciteit en de beschikbare weerstandscapaciteit. De benodigde weerstandscapaciteit die uit de risicosimulatie voortvloeit kan worden afgezet tegen de beschikbare weerstandscapaciteit. De uitkomst van die berekening vormt het weerstandsvermogen.

1-1-2023
Ratio weerstandsvermogen	0	Beschikbare weerstandscapaciteit	0	18.330.200	0	3,79
		Benodigde weerstandscapaciteit		4.832.900
1-1-2024
Ratio weerstandsvermogen	0	Beschikbare weerstandscapaciteit	0	18.133.900	0	3,75
		Benodigde weerstandscapaciteit		4.832.900
1-1-2025
Ratio weerstandsvermogen	0	Beschikbare weerstandscapaciteit	0	19.907.500	0	4,12
		Benodigde weerstandscapaciteit		4.832.900
1-1-2026
Ratio weerstandsvermogen	0	Beschikbare weerstandscapaciteit	0	26.198.200	0	5,42
		Benodigde weerstandscapaciteit		4.832.900
1-1-2027
Ratio weerstandsvermogen	0	Beschikbare weerstandscapaciteit	0	35.880.700	0	7,42
		Benodigde weerstandscapaciteit		4.832.900

Het ratio weerstandsvermogen van de gemeente Barendrecht valt met 3,84 binnen klasse A, wat staat voor een uitstekend weerstandsvermogen.

Weerstandsnorm
Waarderingscijfer	Ratio	Betekenis
A	> 2,0	Uitstekend
B	1,4 – 2,0	Ruim voldoende
C	1,0 – 1,4	Voldoende
D	0,8 – 1,0	Matig
E	0,6 – 0,8	Onvoldoende
F	< 0,6	Ruim onvoldoende

In de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing in de begroting en het jaarverslag worden kengetallen opgenomen voor de netto schuld quote, de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen, de schuldratio, de solvabiliteitsratio, de structurele exploitatieruimte, de grondexploitatie en de belastingcapaciteit. Deze kengetallen maken het de leden van de gemeenteraad gemakkelijker om inzicht te krijgen in de financiële positie van de gemeente.

De kengetallen laten op de kengetallenmonitor voor de schuldquote een middelhoge score zien en voor de solvabiliteitsratio, structurele exploitatieruimte en belastingcapaciteit een hoge risicoscore. De grondexploitatie heeft een lage risicoscore.

De waarden van de kengetallen zijn ingedeeld in 3 categorieën.
Deze categorieën sluiten aan bij de landelijk vastgestelde signaleringswaarden.
Categorie A is het minst risicovol, categorie C het meest.

Kengetal	Categorie A	Categorie B	Categorie C
Netto schuldquote	<90%	90-130%	>130%
Netto schuldquote gecorrigeerd	<90%	90-130%	>130%
Solvabiliteitsratio	>50%	20-50%	<20%
Structurele exploitatieruimte	>0%	0%	<0%
Grondexploitatie	<20%	20-35%	>35%
Belastingcapaciteit	<95%	95-105%	>105%

De netto schuldquote geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen. Het geeft zodoende een indicatie in welke mate de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken. Omdat bij leningen er onzekerheid kan bestaan of deze allemaal terug worden betaald, wordt bij de berekening van de netto schuldquote onderscheid gemaakt door het kengetal zowel inclusief als exclusief de doorgeleende gelden te berekenen. Op die manier wordt duidelijk wat het aandeel van de verstrekte leningen in de exploitatie is en ook wat dat betekent voor de schuldenlast. De kengetallen fluctueren nogal. Dit komt omdat het  percentage volgens de voorschriften bepaald moet worden op basis van de begrote inkomsten. Deze verschillen nogal per jaar, met name door de grondexploitaties. De berekening is als volgt:

bedragen * 1.000
Netto schuldquote		Realisatie	Prognose	Prognose	Prognose	Prognose	Prognose
		2021	2022	2023	2024	2025	2026
Vaste schulden	+	127.696	117.676	124.932	122.591	113.163	102.337
Netto vlottende schuld	+	9.962	16.992	16.913	16.908	16.034	16.668
Overlopende passiva	+	20.778	20.779	20.779	20.779	20.779	20.779
Totale bruto schuld		158.436	155.447	162.624	160.278	149.976	139.784
Financiële activa (excl. kapitaalverstr. , leningen)	-	0	0	0	0	0	0
Financiële activa (verstrekte leningen)	-	620	606	593	590	588	586
Uitzettingen < 1 jaar	-	29.106	15.572	15.572	15.572	15.572	15.572
Liquide middelen	-	1.292	0	0	0	0	0
Overlopende activa	-	11.994	11.994	11.994	11.994	11.994	11.994
Totale netto schuld		116.044	127.881	135.058	132.712	122.410	112.218
Totale netto schuld gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen		115.424	127.275	134.465	132.122	121.822	111.632
H. Totale saldo van baten (excl. mut. res.)		127.609	127.097	130.253	136.432	129.559	131.629
Netto schuldquote		90,9%	100,6%	103,7%	97,3%	94,5%	85,3%
Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen		90,5%	100,1%	103,2%	96,8%	94,0%	84,8%

De schuldquote blijft de komende jaren in de klasse middel risico, in verband met de financiering van investeringen. In de meerjarenbalans is te zien dat de boekwaarde van de activa de komende jaren hoog blijft.

De solvabiliteit geeft aan welk gedeelte van het bezit met eigen vermogen is gefinancierd. Dit is  ca. 23% voor 2022, wat betekent dat 77% met vreemd vermogen is gefinancierd. 

bedragen * 1.000
Solvabiliteit		Realisatie	Prognose	Prognose	Prognose	Prognose	Prognose
		2021	2022	2023	2024	2025	2026
A. Eigen vermogen	+	57.232	52.236	51.322	56.646	65.386	68.731
B. Totaal passiva	+	231.582	219.873	224.870	226.027	223.490	215.519
Solvabiliteit		24,7%	23,8%	22,8%	25,1%	29,3%	31,9%

De structurele exploitatieruimte is van belang om te kunnen beoordelen welke structurele ruimte de gemeente heeft om de eigen lasten te dragen. Structurele baten zijn bijvoorbeeld de algemene uitkering en opbrengsten uit de onroerende zaak belasting. Een positief percentage betekent dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten (inclusief rente en aflossingen van leningen) te dekken. 

bedragen * 1.000
Structurele exploitatieruimte		Realisatie	Prognose	Prognose	Prognose	Prognose	Prognose
		2021	2022	2023	2024	2025	2026
A. Saldo van baten en lasten	+	-2.437	-4.996	-914	5.324	8.740	3.345
B. Toevoegingen en onttrekkingen aan reserves	-	4.338	5.100	2.687	967	943	903
C. Begrotingssaldo = A+B		1.901	104	1.773	6.291	9.683	4.248
D. Waarvan incidentele baten en lasten	-	6.586	-186	254	-36	-36	-36
E. Structureel begrotingssaldo = C-D		-4.685	290	1.519	6.327	9.719	4.284
F. Totale saldo van baten (excl. mut. res.)		127.609	127.097	130.253	136.432	129.559	131.629
G. Structurele exploitatieruimte =E/F		-3,7%	0,2%	1,2%	4,6%	7,5%	3,3%

Het kengetal grondexploitatie geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. De boekwaarde van de voorraden grond is van belang, omdat deze waarde moet worden terugverdiend bij de verkoop. Hoe lager het percentage hoe beter.

bedragen * 1.000
Grondexploitatie		Realisatie	Prognose	Prognose	Prognose	Prognose	Prognose
		2021	2022	2023	2024	2025	2026
A. Bouwgronden in exploitatie	+	6.693	6.045	-771	-5.107	-6.240	-6.950
Totale bouwgronden		6.693	6.045	-771	-5.107	-6.240	-6.950
B. Totale saldo van baten (excl. mut. res.)	/	127.608	127.097	130.253	136.432	129.559	131.629
Grondexploitatie		5,2%	4,8%	-0,6%	-3,7%	-4,8%	-5,3%

De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk in de gemeente zich verhoudt ten opzichte van het landelijke gemiddelde. Barendrecht zit in 2023 iets boven het landelijk gemiddelde met 102,5%. In 2022 zijn de lasten lager door een lager tarief (kwijtschelding variabel deel) voor de afvalstoffenheffing. Zonder de kwijtschelding zou het percentage voor 2022 109,7% bedragen. Het percentage is gebaseerd op de woonlasten van een meerpersoonshuishouden. 

bedragen * 1.000
Belastingcapaciteit		Realisatie	Prognose	Prognose	Prognose	Prognose	Prognose
		2021	2022	2023	2024	2025	2026
A. OZB-lasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde	+	326	323	337	337	337	337
B. Rioolheffing voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde	+	182	188	193	193	193	193
C. Afvalstoffenheffing voor een gezin	+	373	301	396	396	396	396
D. Eventuele heffingskorting voor een gezin	-	0	0	0	0	0	0
Totale woonlasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde		881	812	926	926	926	926
E. Woonlasten landelijke gemiddelde voor gezin in t-1	/	776	811	904	904	904	904
Woonlasten t.o.v. landelijke gemiddelde jaar er voor		113,6%	100,1%	102,5%	102,5%	102,5%	102,5%

Hier worden worden de belangrijkste trends en ontwikkelingen in relatie gebracht met de risico’s van de gemeente. De gemeente kan onzekerheden positief beïnvloeden door investeringen en maatregelen te treffen. In deze paragraaf worden onzekerheden en risico’s toegelicht en daarbij worden negatieve scenario’s als input gebruikt. Het risicoprofiel laat ons zien dat er op dit moment sprake is van een zeer onrustige periode. Diverse risico’s die momenteel (deels) optreden en/of toenemen zijn direct aan elkaar gerelateerd en/of versterken elkaar. 

De kwaliteit van- en de tevredenheid over de dienstverlening komt in deze onrustige periode onder druk te staan en vraagt om realistische ambities passend bij de actuele omstandigheden en mogelijkheden. 

Het sociaal domein laat nog steeds een trend zien van sterk stijgende kosten als het gaat om de het Wmo en de Jeugdwet. De kosten voor de uitvoering van de participatiewet stabiliseren. Het rijk past niet structureel bij. Als de stijgende kosten gedekt moeten worden uit het bedrag waarmee het gemeentefonds jaarlijks wordt aangepast leidt dat in de toekomst tot bezuinigingen. 
Risico decentralisaties: De gemeenschappelijke regeling Jeugdhulp Rijnmond werkt met ingang van 2023 niet meer met het vlaktaks model waardoor iedere deelnemende gemeente alleen nog uitgaven zal gaan hebben voor hun jeugdigen. Vanaf begroting 2023 wordt als kosten verdeelmethode voor de zorglasten gekozen voor een lastenraming die eenvoudiger en transparanter is en bijdraagt aan een realistischer raming. Hiermee wordt invulling gegeven aan de gewenste verschuiving van gezamenlijke regionale anticipatie op onbekende risico’s (Decentralisaties, 2014) naar individuele gemeentelijke verantwoordelijkheid voor en sturing op de jeugdhulpinzet (Regiovisie, 2023). Vanuit de ervaringen die komende periode worden opgedaan kan de risicobeheersing sterk worden verbeterd en het opgenomen risico veel scherper worden ingeschat.

Corona maakt inmiddels deel uit van ons bestaan. Ten tijde van het opstellen van dit profiel zijn de maatregelen nagenoeg volledig afgeschaald geweest maar worden in de zorg voorzichtig weer maatregelen geactiveerd. Het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames neemt weer toe en wordt er rekening gehouden met overbelasting door schaarste van personeel in de zomer. Nieuwe pieken worden voorspeld in de herfst doorlopend tot aan het voorjaar van 2023. De scenario’s die hier bij worden geschetst zijn wel milder van toon qua geschetste gevolgen en maatregelen. We zien dat de hieraan gekoppelde financiële risico’s m.b.t. corona nog steeds stevig zijn, maar substantieel lijken af te nemen ten opzichte van voorgaande jaren.

De oorlog in Oekraïne: De aanhoudende oorlog heeft in toenemende mate gevolgen voor de gemeente. Het realiseren van opvang en huisvesting voor de korte en langere termijn organiseren kunnen voor een grotere toename van benodigde weerstandscapaciteit gaan zorgen. Er gaat ambtelijke capaciteit naar de opvang en begeleiding van vluchtelingen en de administratieve organisatie hieromtrent. Aan de opvangtaak van de gemeente zijn vergoedingen gekoppeld. Vooralsnog geldt de insteek dat de gemeente geen financiële schade op mag lopen door de taken die hierin zijn ontstaan. We houden er rekening mee dat de kans op financiële schade als gevolg van de oorlog wel degelijk aanwezig is en toe zal nemen met het aanhouden er van. 
Sterk stijgende energieprijzen, hoge inflatie. Onder andere door de oorlog en de sancties die het Westen oplegt aan Rusland blijven de prijzen van allerlei producten stijgen. Niet alleen van gas, olie en benzine, maar ook van voedingsmiddelen, ruwe grondstoffen en bouwmaterialen blijven de prijzen stijgen. Dit zorgt ervoor dat de inflatie flink is gestegen en rond de 10 procent ligt. De koopkracht neemt zo snel af dat het voor veel huishoudens problemen op kan gaan leveren. Bouw- en onderhoud kosten lopen eveneens hard op.
Schuldhulpverlening, bijzondere bijstand. Een groeiende groep inwoners en ondernemers zal naar verwachting een beroep gaan doen op ondersteuning bij het voorkomen/beperken van schulden en/of faillissement. De groep huishoudens die het risico loopt de vaste lasten niet meer te kunnen betalen neemt toe en dit beperkt zich niet tot vooral de lage inkomens.
Oplopende kosten bedrijfsvoering. Zoals eerder aangegeven versterken diverse ontwikkelingen elkaar momenteel. De capaciteit die nu op de aan crisis gerelateerde activiteiten wordt ingezet levert elders gebrek aan capaciteit op, Er is sprake van hoger ziekteverzuim onder gemeenteambtenaren, extra uitgaven op inhuur en een hogere werkdruk. Er is hierbij sprake van een krappe arbeidsmarkt ook wel een werknemersmarkt. Het werven van goed personeel wordt steeds lastiger en duurder. Vrijwillig ontslag kan een vlucht nemen en een toenemend risico gaan vormen omdat de vraag in de arbeidsmarkt groot is en de lokale overheid een lastige concurrentiepositie heeft.
ICT/ Informatiebeveiliging. De bescherming van alle gevoelige informatie en het aanbieden van moderne en veilige digitale product- en dienstverlening ontkomt ook niet aan oplopende kosten van noodzakelijk onderhoud, beheer en doorontwikkeling. De kosten voor ICT en informatiebeveiliging lopen de laatste jaren sneller op. De gemiddelde kosten per inwoner ontwikkelt zich komende periode van € 95 richting € 100. Dit heeft alles te maken met de toenemende eisen die noodzakelijkerwijs worden opgelegd en synchroon hieraan onder meer de ontwikkeling van kennis en kunde bij kwaadwillenden. Het verschil tussen de investering die werkelijk wordt gedaan en wat er gemiddeld nodig is vormt een belangrijke indicatie voor de risico-inschatting.

De gemeente krijgt steeds meer last van bovengenoemde ontwikkelingen als het gaat om het assetmanagement (beheer en onderhoud van gemeentelijke eigendommen zoals gebouwen, gemalen etc..). Bouw- en onderhoudsbedrijven hebben veel werk terwijl personeel schaars is en grondstoffen en bouwmateriaal veel duurder worden. Dit kan gaan zorgen voor vertraging en oplopende prijzen in het onderhoud voor de gemeente.

Bij gemeentelijke projecten worden risicoanalyses uitgevoerd. Hierbij worden scenario’s geschetst van positief tot meest negatief. Deze scenario’s zijn belangrijk om een bandbreedte voor het risicoprofiel op te kunnen stellen. Op dit moment komt dit risicocluster terug in de top 10 van belangrijkste risico’s omdat de kans dat een project vertraging oploopt of niet door kan gaan toeneemt.

Bestuurlijke en financiële verhoudingen Rijk en decentrale overheden (risico Rijksbijdrage gemeentefonds) Er is sprake van een (toegenomen) disbalans tussen financiële en bestuurlijke verhoudingen tussen Rijk en decentrale overheden. Onder andere de schommelingen in de bijdragen van het gemeentefonds en onzekerheid over de toekomst van de verdeling van het gemeentefonds vormt een risico. Dit risico valt momenteel net buiten de top 10.  

Verbonden partijen. Risico’s van bijna alle risicodragende verbonden partijen worden in de loop van 2022 en 2023, in één cluster samengevoegd gerelateerd aan paragraaf verbonden partijen. Voor de verbonden partijen wordt één risicoprofiel opgesteld waarop een risicosimulatie wordt uitgevoerd. Op dit moment komt dit clusterrisico niet terug in de top 10. Uitzondering hierop vormt nu nog de Gemeenschappelijke Regeling Jeugdhulp Rijnmond welke nu nog onderdeel is van het cluster risico decentralisaties en de uitvoering van de Jeugdwet, welke prominent aanwezig zijn in de top 10. Het risico van de gemeenschappelijke regeling Nieuw Reijerwaard levert momenteel een positief risico op en is hierdoor niet langer negatief van invloed op de benodigde weerstandscapaciteit.