2. § Weerstandsvermogen en risicobeheersing

De gemeente Barendrecht voert actief beleid op de beheersing van de risico’s die de gemeente loopt. Gekeken wordt naar de maatregelen die worden getroffen om de risico’s af te dekken. Voor de risico’s waarvoor geen maatregelen getroffen kunnen worden, bijvoorbeeld omdat het verzekeren ervan te duur zou zijn, wordt ingeschat welke buffer noodzakelijk is. Dit is het weerstandsvermogen. Op basis van de continu geïnventariseerde risico’s en de beschikbare financiële middelen (weerstandscapaciteit) is het weerstandvermogen berekend. In dit risicoprofiel worden de belangrijkste trends en ontwikkelingen benoemd en meegewogen.

Door actieve risicobeheersing heeft de gemeente in beeld wat de risico’s zijn en is het mogelijk om het weerstandsvermogen te bepalen. Alle risico’s worden voor zover mogelijk 2 maal per jaar herijkt en er wordt continu geanticipeerd op nieuwe risico’s. Het getoonde risicoprofiel is bepaald vanuit de inventarisatie en analyse zoals uitgevoerd t/m 5 februari 2021.

NB. De Coronacrisis heeft invloed op de ontwikkeling van het risicoprofiel. De belangrijkste trends en ontwikkelingen worden per regulier risico aangehaald en we nemen een geconsolideerd risico op direct gerelateerd aan de mogelijke Corona scenario’s op korte termijn (1 jaar).

In het volgende overzicht worden de belangrijkste (geconsolideerde) risico's gepresenteerd die de grootste invloed hebben bij de bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit. Bij ieder risico worden kort de beheersmaatregelen weergegeven. De lijst met belangrijkste risico’s omvat ruim 95,49% van alle geïdentificeerde risico’s.

Het bovenstaande overzicht toont risico’s die incidenteel schade op kunnen leveren met daarbij het maximale financiële gevolg. De onderstaande tabel geeft aan hoe groot de kans is in frequentie. Bijgevoegde tabel geeft aan hoe de spreiding in tijd is terug te vertalen.

Kwantiteit	Referentiebeelden	Kansklasse	Toelichting kansklasse
10%	0 of 1 keer per 10 jaar	1	Deze klasse wordt gehanteerd voor risico’s waarvan het onwaarschijnlijk is dat deze zich in de komende jaren voordoen.
30%	1 keer per 5 – 10 jaar	2	Deze klasse hanteren we voor risico’s waarvan het niet waarschijnlijk is dat ze zich in het komende jaar voordoen.
50%	1 keer per 2 – 5 jaar	3	Deze klasse hanteren we voor risico’s die zich in het komende jaar wel maar ook niet kunnen voordoen.
70%	1 keer per 1 – 2 jaar	4	Deze klasse wordt gehanteerd voor risico’s waarvan het waarschijnlijk is dat ze zich in het komende jaar zullen voordoen.
90%	1 keer per jaar of meer	5	Deze klasse wordt gehanteerd voor risico’s waarvan het zeer waarschijnlijk is dat ze zich in het komende jaar gaan voordoen.

Op basis van de ingevoerde risico's is een risicosimulatie uitgevoerd. De risicosimulatie wordt toegepast omdat het reserveren van het maximale bedrag (€ 12.095.000) ongewenst is. De risico's zullen immers niet allemaal tegelijk en in hun maximale omvang optreden.

Benodigde weerstandscapaciteit bij verschillende zekerheidspercentages
Percentage	Bedrag
5%	€ 1.700.270
25%	€ 2.698.258
50%	€ 3.466.707
75%	€ 4.335.332
90%	€ 5.307.687
95%	€ 5.931.163

Uit de grafiek en de bijbehorende tabel volgt dat 90% zeker is dat alle risico's kunnen worden afgedekt met een bedrag van € 5.307.687 (benodigde weerstandscapaciteit).

Als we de meest recente corona risico-inventarisatie meenemen en ons baseren op enerzijds de ontwikkelingen over 2020 en het scenario waarin de coronacrisis tenminste tot in het vierde kwartaal van 2021 aanhoudt, levert dit na simulatie een bedrag op van € 2.736.772 (extra benodigde weerstandscapaciteit).

De beschikbare weerstandscapaciteit van de gemeente Barendrecht bestaat uit het geheel aan middelen dat de organisatie daadwerkelijk beschikbaar heeft om de risico's in financiële zin af te dekken.

Om te bepalen of het weerstandsvermogen toereikend is, dient de relatie te worden gelegd tussen de financieel gekwantificeerde risico's en de daarbij gewenste weerstandscapaciteit en de beschikbare weerstandscapaciteit. De benodigde weerstandscapaciteit die uit de risicosimulatie voortvloeit kan worden afgezet tegen de beschikbare weerstandscapaciteit. De uitkomst van die berekening vormt het weerstandsvermogen.

Ratio weerstandsvermogen	0	Beschikbare weerstandscapaciteit	0	€ 14.031.906	0	1,7
(incl. corona risico's)		Benodigde weerstandscapaciteit		€ 8.044.459

De normtabel biedt de landelijk geaccepteerde waardering van het berekende ratio. Het ratio weerstandsvermogen van de gemeente Barendrecht valt met 1,8 (inclusief de corona risico’s) binnen klasse B, wat staat voor ruim voldoende.

Weerstandsnorm
Klasse	Ratio	Betekenis
A	> 2,0	Uitstekend
B	1,4 – 2,0	Ruim voldoende
C	1,0 – 1,4	Voldoende
D	0,8 – 1,0	Matig
E	0,6 – 0,8	Onvoldoende
F	< 0,6	Ruim onvoldoende

In de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing in de begroting en het jaarverslag worden kengetallen opgenomen voor de netto schuldquote, de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen, de schuldratio, de solvabiliteitsratio, de structurele exploitatieruimte, de grondexploitatie en de belastingcapaciteit. Deze kengetallen maken het gemakkelijker om inzicht te krijgen in de financiële positie van de gemeente.

De waarden van de kengetallen op de hieronder afgebeelde kengetallenmonitor zijn ingedeeld in 3 categorieën. Deze categorieën sluiten aan bij de landelijk vastgestelde signaleringswaarden. Categorie A is het minst risicovol, categorie C het meest.

Kengetal	Categorie A	Categorie B	Categorie C
Netto schuldquote	<90%	90-130%	>130%
Netto schuldquote gecorrigeerd	<90%	90-130%	>130%
Solvabiliteitsratio	>50%	20-50%	<20%
Grondexploitatie	<20%	20-35%	>35%
Structurele exploitatieruimte begroting	>0%	0%	<0%
Belastingcapaciteit	<95%	95-105%	>105%

De netto schuldquote geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen. Het geeft zodoende een indicatie in welke mate de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken. Omdat bij leningen er onzekerheid kan bestaan of ze allemaal terug worden betaald, wordt bij de berekening van de netto schuldquote onderscheid gemaakt door het kengetal zowel inclusief als exclusief de doorgeleende gelden te berekenen. Op die manier wordt duidelijk wat het aandeel van de verstrekte leningen in de exploitatie is en ook wat dat betekent voor de schuldenlast. De berekening van de netto schuldquote ziet er als volgt uit:

Omschrijving	rekening 2019	rekening 2020
Vaste schuld	127.848.016	117.558.587
Vlottende schuld	21.378.458	14.426.439
Overlopende passiva	7.632.662	9.934.272
Uitzettingen < 1 jaar en liquide middelen	-7.218.603	-11.055.113
Overlopende activa	-17.709.459	-13.584.697
Totaal	131.931.074	117.279.488
Baten exclusief mutaties reserves	105.256.733	147.748.760
Netto schuldquote	125%	79%

De schuldquote daalt van 125% (middel risico) in 2019 naar 79% (laag risico) in 2020. De afname van de schulden komt met name door de verkoop van de aandelen Eneco voor ruim €18 miljoen, waardoor er geen nieuwe leningen aangetrokken hoefden te worden. Ook de gerealiseerde baten waren hierdoor in 2020 (incidenteel) flink hoger. 
De berekening van de netto schuldquote gecorrigeerd voor de verstrekte leningen is:

Omschrijving	rekening 2019	rekening 2020
Vaste schuld	127.848.016	117.558.587
Vlottende schuld	21.378.458	14.426.439
Overlopende passiva	7.632.662	9.934.272
Uitzettingen < 1 jaar en liquide middelen	-7.218.603	-11.055.113
Overlopende activa	-17.709.459	-13.584.697
Verstrekte leningen	-2.037.443	-1.700.728
Totaal	129.893.631	115.578.760
Baten exclusief mutaties reserves	105.256.733	147.748.760
Netto schuldquote	123%	78%

In onderstaand overzicht is de berekening van de solvabiliteitsratio opgenomen.  27% van de bezittingen is gefinancierd met eigen vermogen. Dat is een verbetering van 8% ten opzichte van vorig jaar.

Omschrijving	Rekening 2019	Rekening 2020
Eigen vermogen	40.742.624	59.669.335
Totaal	40.742.624	59.669.335
Balanstotaal	218.690.760	221.800.128
Solvabiliteit	19%	27%

De structurele exploitatieruimte is van belang om te kunnen beoordelen welke structurele ruimte de gemeente heeft om de eigen lasten te dragen. Structurele baten zijn bijvoorbeeld de algemene uitkering en opbrengsten uit de onroerendezaakbelasting. Een positief percentage betekent dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten (inclusief rente en aflossingen van leningen) te dekken. Voor 2020 is sprake van een overschot van 1% (laag risico).
Het kengetal grondexploitatie geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. De boekwaarde van de voorraden grond is van belang, omdat deze waarde moet worden terugverdiend bij de verkoop. Hoe lager het percentage hoe beter. Bij de grondexploitaties is sprake van een laag risico.
De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk in de gemeente zich verhoudt ten opzichte van het landelijke gemiddelde. Barendrecht zit iets boven het landelijk gemiddelde met 107%.

Trends & ontwikkelingen risicoprofiel Barendrecht

Waar staan we nu?
Met de uitbraak van de coronacrisis in het voorjaar van 2020 is er een nieuwe factor opgetreden met grote impact op het risicoprofiel. Aan de ene kant krijgen gemeenten flink minder geld binnen langs de bekende inkomstenkanalen (bijv. opgeschorte huren en belastingbetalingen), terwijl ze aan de andere kant bedrijfsmatig geconfronteerd worden met toenemende kans op langdurig hogere uitgaven (bijv. meer cliënten in de bijstand, toename in financiële ondersteuning aan ZZP’ers, meer verzoeken om bijzondere bijstand, schuldhulpverlening, het overeind houden van cultuur, sportclubs etc.). Het is aannemelijk dat dit, in de wetenschap dat veel gemeenten al interen op hun reserves door de tekorten op jeugdzorg en de WMO, over een langere periode gaat knellen. Het risico dat gemeenten moeten gaan snijden in hun begrotingen is reëel.
Veel uitkomsten van de coronacrisis zijn onzeker en pandemie duurt inmiddels al zo lang, dat de gevolgen in alle facetten van de samenleving merkbaar en daarmee verweven zijn. De gevolgen van de coronacrisis kunnen daarom ook niet meer los van andere ontwikkelingen gezien worden en zijn hieronder met elkaar verbonden. Daarbij hebben we ook met ontwikkelingen te maken, waarvan de gevolgen en risico’s niet direct meetbaar zijn. Denk aan de negatieve effecten op het welzijn, in het bijzonder de generatie kinderen en jongeren, en de relatie tussen overheid en burgers. De stemming in de samenleving is explosiever geworden, maar hoe zich dit op lange termijn uitkristalliseert is onzeker.

Risico decentralisaties in het sociaal domein, Barendrecht in GR BAR
Het geconsolideerde risico decentralisatie sociaal domein blijft onverminderd groot en is door de coronacrisis waarschijnlijk groter geworden door een verhoogde aanspraak op budgetten, zowel op korte als lange termijn. Eind 2020 publiceerde het SCP ‘sociaal domein op koers’ en concludeert daarin dat de verwachte effecten van de decentralisaties nog niet op orde zijn. De zelfredzaamheid is niet toegenomen en de kosten zijn niet verminderd. Vrijwel alle gemeenten in Nederland kampen met niet sluitende begrotingen, vaak als gevolg van grote overschrijdingen in het sociaal domein. Zo ook in Barendrecht. De coronacrisis versterkt de druk op het sociaal domein. Door de impact op de gezondheid, welzijn en bestaanszekerheid wordt een toename verwacht van het aantal inwoners, dat bij gemeenten gaat aankloppen voor zorg, hulp en ondersteuning. Daarbij is het onzeker hoe lang de Rijksoverheid de extra kosten nog blijft compenseren.
Het ligt niet in de lijn van de verwachting dat het Rijk onbegrensd de kosten van de lokale overheid voor de coronacrisis volledig blijft compenseren. Bovendien is het maken van een goede verdeling daarbij zeer gecompliceerd. Naast de bestaande regelingen voor de bijstand, komt er -naast het werk met de TOZO-steunregeling voor zelfstandigen - veel instroom bij. Het probleem is dat de bijstand nu wordt verdeeld op basis van een model dat per individuele gemeente berekent hoe groot de kans is dat een huishouden in de bijstand komt. Dit verandert enorm, als gevolg van de coronacrisis, waardoor het model feitelijk niet langer bruikbaar is en reële inschattingen daarom lastiger zijn.

Risicocluster uitvoering Jeugdwet- tekorten die ontstaan in de uitvoering van de Jeugdwet
De coronacrisis heeft een grote impact op (het welzijn van) de jeugd, waardoor een grote toename op aanspraak van Jeugdzorg zeer aannemelijk is.
De eerste cijfers, op basis van verschillende onderzoeken (er is nog geen totaalbeeld mogelijk), laten in 2020 een grote stijging zien op het gebied van:
- aanmeldingen bij de jeugdpsychiatrie (60-70%)
- toename dwangvoedingen (20 x meer)
- meer crisismeldingen (5 x meer)
- 2,6 x meer kindermishandeling.
- kinderen hebben meer last van somberheid en angstklachten.
Het aantal kinderen dat jeugdzorg nodig heeft kan ook verder gaan stijgen doordat meer mensen in financiële problemen komen (vanuit onderzoek jeugdzorg: meer dan 70% van de problemen van jeugd heeft met de financiële situatie van de ouders te maken). De daadwerkelijke gevolgen voor de lange termijn zijn lastig te voorspellen.

Faillissement van derden of instellingen bij wie borgstellingen, garanties, leningen of vorderingen uitstaan kan leiden tot onvoorziene uitgaven
Het aantal faillissementen is niet toegenomen, maar het hangt ervan af hoe lang de nationale overheid nog steun toe blijft kennen. Er is momenteel sprake van een kunstmatig in de lucht houden van veel bedrijven, waardoor het aantal faillissementen in 2020 artificieel heel laag was in vergelijking met 2019.

Risico invoering regelgeving AVG, informatiebeveiliging, wet meldplicht datalekken
Dit risico is verhoogd door toename van gebruik van digitale technologie, online informatie, thuiswerken, meer druk op medewerkers en daardoor eventueel minder scherpe inachtneming van de richtlijnen omtrent informatiebeveiliging. Door grotendeels thuiswerken is er meer gelegenheid tot problemen met of inbraak in de ICT-systemen.

Financiële en imagorisico’s a.g.v. disfunctioneren van door de gemeente gesubsidieerde instellingen
Denk aan de samenwerking tussen overheid en samenleving. De coronacrisis heeft impact op (subsidie)relaties met maatschappelijke partners: bieden van ondersteuning (financieel en vrijstelling van afspraken, minder bijdrage aan maatschappelijke doelstellingen). De onzekerheid (risico) schuilt in de vraag hoe lang deze situatie aanhoudt.

Cluster WMO gerelateerde risico's. Overschrijding van budget(ten)
Het is aannemelijk dat de uitvoering van de WMO veel lastiger en duurder is vanwege de coronamaatregelen en -aanpassingen. Er wordt een toename verwacht van aanvragen door mensen die langdurig last hebben van gevolgen door coronabesmetting of door uitgestelde zorg. Ook wordt een toename verwacht van mensen met psychische problemen (grotere druk op ggz) plus de gevolgen van eenzaamheid op lange termijn. Er komt ook een grotere druk op mantelzorgers en er zullen meer mantelzorgers nodig zijn.

Bedrijfsvoeringsrisico’s BAR-organisatie
De risico’s die in dit specifieke bedrijfsvoeringsprofiel zijn opgenomen, zijn schattingen die zo nauwkeurig mogelijk zijn gemaakt op basis van lokale en landelijke ontwikkelingen en actuele inzichten in mogelijke scenario’s. De dalende positieve trend die was ingezet, is doorbroken door de coronacrisis. Dit heeft tot gevolg dat er ten aanzien van het risicoprofiel van de BAR-organisatie sprake is van een licht stijgende trend in omvang en aantal risico’s.

Verbonden partij heeft een financieel tekort welke niet kan worden gedekt vanuit het weerstandsvermogen van desbetreffende partij/regeling
Het risico is vergroot. Het is moeilijk om op dit moment al aan te geven bij welke verbonden partijen er gevolgen zijn van de coronacrisis en welke (financiële) afspraken er zijn gemaakt.

Het aantal uitkeringsgerechtigden (BUIG) stijgt sneller dan voorzien
Dit is een ontwikkeling die door de coronacrisis versterkt wordt. Mensen die nu werkloos zijn geworden komen eerst bij het UWV en over twee jaar bij de gemeenten. Een bijkomende ontwikkeling is dat de uitstroom uit de Participatiewet a.g.v. de coronacrisis laag is en in tijden van hoge werkloosheid dat vermoedelijk zal blijven.

Onderwijsbeleid
Door de coronacrisis zien we een ontwrichting van het onderwijs. Er is een toenemende druk op het onderwijs (leraren & organisatie), gedeeltelijke sluiting scholen zorgt voor toenemende ongelijkheid. Aandachtspunt is de ondersteuning van gezinnen en leerlingen in het mogelijk maken van thuisonderwijs (materiaal etc.).
Verder zijn er meer jongeren en studenten die psychische druk en stress ervaren, waardoor voortgang en betrokkenheid onder druk staan. De verwachting is dat er meer jongeren hun schooldiploma niet halen, die daardoor een ongunstige start op de arbeidsmarkt hebben. De eerste cijfers over 2020 laten zien dat er 20% minder vooruitgang op school wordt geboekt.

Risico: Lagere Algemene Uitkering gemeentefonds door wijziging in herverdelingsmaatstaven en/of bezuinigingen van het Rijk
De vraag is of dit een risico blijft omdat uit de huidige herijkingsvoorstellen voor het gemeentefonds blijkt dat Barendrecht erop vooruit zal gaan.